Բալկանյան պատերազմում Հայկական վաշտի մարտական ուղին

Սոֆիայում Մակեդոնա-Օդրինյան կամավորության շարքային բաժնի շտաբը 1913թ. օգոստոսի 31-ին հայկական վաշտին տված N3483 վկայականում գրում է.

Մակեդոնա-Օդրինյան կամավորության կազմակերպության ժամանակ, ի նկատի ունենալով հայերի համակրությունը դեպի Բուլղարիան, երկու ժողովուրդների անցյալը՝ թույլատրվեց, որ մի հայկական վաշտ կազմակերպվի հայոց ազգային դրոշակով և հայ սպաներով ու վոյեվոդներով (հրաման կամավորության N2, պար. 8, 1912թ. հոկտեմբերի 3):

Պատերազմի առաջին շրջանում հայկական վաշտը մասնակցեց Սոֆիա–Սամակով–Կոստենեց–Սունիա–Պլովդիվ–Տրնովո–Խտեկով–Կորջալի–Մեստանլի–Գյումուրջինե–Փերե–Սոֆլու–Դիմուտիկ–Քեոպ–Մալկարա–Ռոդոսթո արշավանքներին և հետևյալ կռիվներին:

1. Մեստանլիի կռվին՝ 4-ին նոյեմբերի 1912թ.

2. Ուզուն-Համիդլարի կռվին՝ 6-ին նոյեմբերի 1912թ.

3. Բուլքան-Թորեսիի կռվին՝ 7-ին նոյեմբերի 1912թ.

4. Մերհամլիի կռվին՝ 15-ին նոյեմբերի 1912թ. (Էնվեր փաշայի զորաբանակի գերումը):

Ամբողջ կամավորության կազմի հետ միասին Տաճկաստանի դեմ մղած պատերազմի երկրորդ շրջանում ակտիվ մասնակցություն ունեցավ հետևյալ կռիվներին.

1. Մերեթե քաղաքի գրավման կռվում՝ 22-ին հունվարի 1913թ.

2. Շար-Քեոյ քաղաքի գրավման կռվում՝ 23-ին հունվարի 1913թ.

3. Շար-Քեոյի մոտ տաճկական դեսանտի ոչնչացման կռիվներին՝ հունվարի 26, 27, 28-ին 1913թ., և Շար-Քեոյ–Մալկարա–Քեռան, Իբսալա–Փերե–Դեդեաղաջ–Գյումուրջինե–Դեմիր–Հիսար–Պետրիչ–Ստրումիցա–Ռադովիշչ–Շտիպ–Կոչանե–Սոֆլու արշավանքներին:

Հայկական վաշտը պաշտպանել է Մարմարայի ծովափը 1912թ. դեկտեմբերի 16-ից մինչև 1913թ. հունվարի 20-ը և նույն թվականի հունվարի 29-ից մինչև մարտի 22-ը: Պահակային (պատրուլ) ծառայությունը կատարում էր եռանդագին:

Գերազանց ծառայության համար վաշտի անդամներից բարձր աստիճան են ստացել մեկ հոգի՝ Անդրանիկ Տեր-Ուզունյանը՝ փոխտեղակալի (պոդպորուչիկի) աստիճան, 8 հոգի՝ կրտսեր ենթասպայի աստիճան և 10 հոգի՝ եֆրեյտորի աստիճան:

Պարգևները ստացել են… Անդրանիկ Տեր-Ուզունյան՝ մեկ զինվորական խաչ երկրորդ աստիճանի, մեկ հոգի՝ երրորդ աստիճանի և 23 հոգի՝ չորրորդ աստիճանի, որոնցից մեկը ամրացված է ազգային դրոշակին, և տասը հոգի՝ «Զինվորական ծառայությանց համար» շքանշան:

Վաշտն արձակված է 1913թ. մայիսի 23-ին Կոչան քաղաքում, Տաճկաստանի հետ հաշտություն կնքելուց հետո:

Ընդհանրապես հայկական վաշտը, չնայած հագուստի բացակայության, յուր բազմամարդությամբ միշտ եղել է ուժեղ իր տոկունությամբ, կարգապահությամբ ու դիմացկունությամբ և չափազանց քաջ էր կռիվների մեջ:

Այդ վաշտի բոլոր մասնակցողները կարող են հպարտանալ իրենց քաջ գործերով: Իսկ Տաճկահայաստանը պետք է հավատացած լինի, որ շնորհիվ այդպիսի որդիների, որոնք ընդունակ են մեռնելու մի օտար գործի համար, մոտիկ ապագայում կարող է ունենալ երջանիկ ու հարատև ապահովություն:

Կամավորության հրամանատար՝ գեներալ-մայոր Գենով

Շտաբի կառավարիչ՝ ընդհանուր շտաբի մայոր՝ Դարվինգով

Ավագ ադյուտանտ կապիտան՝ Նիկոլով