Կենաց համբույր. չստացված նամակներ

2014թ. Անահիտ Ավետիսյանի թարգմանությամբ հրատարակվել է «Կենաց համբույր. չստացված նամակներ» գրքույկը: Գրքույկում 1914-1918թթ. Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարբեր թատերաբեմերի ֆրանսիացի զինվորիներին ուղղված նամակներն են, որոնց հասցեատերերը կամ զոհվել են կամ անհայտ կորել: 26 նամակները մի քանի անգամ հրատարակվել են Եվրոպայում, թարգմանվել տարբեր լեզուներով:

Ռազմի դաշտում մարտնչող զինվորներին հարազատները ամենատարբեր տեսակի հաղորդագրություններ են ուղարկել՝ անձնական, սիրային, ոգեշնչող, նույնիսկ կենցաղային: Ինչպես նշված է գրքի առաջաբանում «…նամակները հնարավոր չի եղել հանձնել դրանց հասցեատերերին… Յուրաքանչյուր ծրար հակառակ կողմում կրում էր «սպանված» կամ «անհետ կորած» մակագրությունը: Դրանցից մեկն էլ կրում էր «գնդակահարված» մակագրությունը»:
Գրքույկը հրատարակվել է Հայաստանում Ֆրանսիայի դեսպանատան աջակցությամբ: Հրատարակել է Ակտուալ արվեստը: ©Անահիտ Ավետիսյան, Ձևավորումը՝ Մկրտիչ Մաթևոսյանի:
Մի քանի փոքրիկ հատված «չստացված նամակներից» ներկայացնում եմ ձեր ուշադրությանը:


* * *

Իմ սիրելի որդի,
…Էն Ժյուլին էսօր ինձ ասեց որ Պարոն Սպաները կարդում են բոլոր նամակները ձեզ տալուց առաջ որտև վախենում են որ թշնամուն ցուցումներ կտան, ուրեմն նա ով կկարդա իմ նամակը թող իմանա որ քեզ միշտ սովորեցրել ենք Մեծ Շեֆերին հարգել, որ դու միշտ բոլոր Մեծերին ողջունել ես և որ քեզ նենց ենք դաստիարակել որ Պարոն Կապիտանը ու Պարոն Գնդապետը ձեր համար հոր նման են և Մեծ Գիտնականներ որոնք փրկել են Հայրենիքը, որտև պետք ա փրկել, ու եթե կարողանային քեզ տուն ուղարկել գոնե մի տասնհինգ օրով, մենակ որ հասցնես խոտը հավաքել, դրանից հետո դու իրանց հետ կփրկես հայրենիքը ինչքան պետք լինի, որտև եթե ժամանակին խոտը չհավաքենք ահավոր շատ կորուստ կլինի, էնքան որ իրանց ձիերին էլ չի հերիքի:
Ու հայրդ ու ես ողջունում ենք Պարոնայք Սպաներին, ու շատ լավ գիտենք որ էս ամեն ինչը Հայրենիքի համար ա ու դրոշի ու որ ֆրիցները աղբի կտոր են ու եթե հանկարծ էս կողմերում երևան, դրանց աչքերը կհանենք…

* * *

… Իմ փոքրիկ Ժան, մի երկու բառ էլ ես եմ ավելացնում թաքուն: Երշիկի ու շոկոլադի մի փոքրիկ փաթեթ եմ կարողացել քո համար պատրաստել, էնպես, որ քո քեռի Պրոսպերը չտեսնի, էսօր փոստով կուղարկեմ:
Երբ գրելու լինես, դրա մասին բան չասես, թե չէ կջղայնանա, ինքը ասում ա, որ դուք ամեն ինչ ունեք էդտեղ, ու ես իզուր վատնում եմ: Մենակ վերևում, աջ կողմում մի փոքրիկ խաչ արա, բայց շատ փոքրիկ:
Հավիտյանս քո մորաքույր,
Կլեմանս Մ.

* * *

Ենթադրում եմ, որ այս մեկը «գնդակահարված» մակագրություն ունեցող նամակն է:

Իմ սիրելի որդի,
Մարսե՛լ, Մարսե՛լ, ինչպե՞ս կարողացաք նման բան անել: Դո՛ւք: Մ…-երից մեկը հրաժարվի հարձակմանը մասնակցել:
Մի՞թե չմտածեցիք, թե ինչ անպատվության կենթարկվեք, և մեզ էլ կենթարկեք: Մի՞թե չմտածեցիք մեր՝ այնքան փառապանծ անվան մասին, մեր ընտանիքի անցյալի մասին, որ լեցուն է հերոսությամբ, փառքով և Ֆրանսիայի հանդեպ նվիրվածությամբ: Մի՞թե չմտածեցիք նաև այն սարսափելի պատժի մասին, որ կհետևեր ձեր այդ քայլի:
…Բայց… հասկացիր ինձ… իմ փոքրիկ Ժակ, եթե ի վերջո մահն անխուսափելի էր, ավելի լավ չէ՞ր լինի առճակատել այն միակ մահը, որն արժանի կլիներ ռազմիկին…